Στη μηχανή του χρόνου - Ελληνική επανάσταση

Η μηχανή του χρόνου ταξιδεύει τους μαθητές και τις μαθήτριες της Γ΄ Γυμνασίου στα χρόνια της ελληνικής επανάστασης. Σε ρόλο πρωταγωνιστή ή αφανούς ήρωα, γράφουν σελίδες ημερολογίου, επιστολές ή αφηγήσεις - "μαρτυρίες" για σημαντικά γεγονότα της συγκεκριμένης ιστορικής περιόδου.

Από το ημερολόγιο του Ρήγα Φεραίου

Αγαπητό μου ημερολόγιο,

   ήμουν πάντα ονειροπόλος… Πάντα πίστευα ότι η ελευθερία είναι δικαίωμα όλων των λαών. Και οι λαοί της Βαλκανικής διψούν για δικαιοσύνη, για ανεξαρτησία, για μια νέα αρχή.

   Η «Χάρτα της Ελλάδος» που έφτιαξα δεν είναι απλά και μόνο ένας χάρτης. Είναι το όνειρό μου για μια ελεύθερη Ελλάδα, για έναν κόσμο όπου όλοι θα είναι ίσοι. Κάθε φορά που την κοιτάζω, νιώθω πως το όνειρο αυτό μπορεί μια μέρα να γίνει πραγματικότητα. Με μεγάλη χαρά μαθαίνω πως ο Θούριός μου έγινε τραγούδι γεμάτο ελπίδα και επανάσταση, ένα τραγούδι που έχει περάσει από στόμα σε στόμα και τραγουδιέται παντού.

   Ξέρω βέβαια πως οι κίνδυνοι είναι πολλοί. Οι Τούρκοι με παρακολουθούν και δεν αποκλείεται κάποιος να με προδώσει. Αλλά δε φοβάμαι… Με προειδοποίησαν να σταματήσω, να προστατέψω τη ζωή μου. Μα πώς μπορώ να σταματήσω; Η ελευθερία δεν έρχεται χωρίς θυσίες. Και αν η θυσία μου γίνει σπίθα που θα ανάψει τη φωτιά της επανάστασης, τότε θα αξίζει.

   Το μόνο που θέλω είναι να δω την Ελλάδα ελεύθερη. Αλλά ακόμα κι αν δεν το ζήσω εγώ, ξέρω πως οι ιδέες μου θα βοηθήσουν τους άλλους να το πετύχουν. Μπορεί ο δρόμος να είναι δύσκολος, αλλά η φλόγα της ελευθερίας καίει δυνατά μέσα μου!

Καλύτερα μιας ώρας ελεύθερη ζωή,

παρά σαράντα χρόνια σκλαβιά και φυλακή...

Γ. Βιολέτα, Γ3

Μ. Στέλλα, Γ4

Σκέψεις ενός νέου που μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία

Φεβρουάριος 1820

   Από πέρυσι που άρχισα τις σπουδές μου στο Βουκουρέστι έχω έρθει κοντά με δύο συμφοιτητές μου, τον Δημήτριο Θέμελη και τον Ιάκωβο Τομπάζη. Αυτοί μου μίλησαν για τη μεγάλη εξέγερση που ετοιμάζεται, την επανάσταση των Ελλήνων για την αποτίναξη του τουρκικού ζυγού. Αποφάσισα λοιπόν να συμμετέχω κι εγώ ενεργά σ’ αυτή την προσπάθεια και μυήθηκα στη Φιλική Εταιρεία.

   Τη στιγμή που είπα «Το εστοχάστηκα και το στέργω» ένιωσα να με κατακλύζει η συγκίνηση και η υπερηφάνεια. Γιατί; Γιατί πλέον έχω έναν στόχο και έναν σκοπό στη ζωή μου και είμαι αποφασισμένος γι’ αυτόν να τη θυσιάσω: την απελευθέρωση της Ελλάδας. Ο Ρήγας δείχνει τον δρόμο με τα έργα του και το παράδειγμά του...

Π. Δημήτρης, Γ4

Από το ημερολόγιο του Αλέξανδρου Υψηλάντη

21 Φεβρουαρίου 1821

Αγαπητό ημερολόγιο,

   η καρδιά μου είναι γεμάτη από συναισθήματα που δύσκολα περιγράφονται... Όταν ανέλαβα την ηγεσία της Φιλικής Εταιρείας, ήξερα ότι το βάρος ήταν τεράστιο, αλλά ήμουν αποφασισμένος να το σηκώσω. Και τώρα ήρθε η στιγμή, η μεγάλη ώρα! Η πρώην κραταιά Οθωμανική αυτοκρατορία αντιμετωπίζει σοβαρά εσωτερικά προβλήματα, ενώ για σημαντικό τμήμα του ελληνισμού είναι πλέον ώριμο αίτημα η δημιουργία ανεξάρτητου ελληνικού κράτους.

   Αύριο, ξεκινώντας από ρωσικό έδαφος, θα περάσω με τους συντρόφους μου τον ποταμό Προύθο και θα κατευθυνθώ προς το Ιάσιο της Μολδοβλαχίας. Οι ηγεμόνες των Παραδουνάβιων Ηγεμονιών είναι Έλληνες Φαναριώτες και ξέρω καλά ότι εκεί, σύμφωνα με παλαιότερες ρωσοτουρκικές συνθήκες, δεν υπάρχει τουρκικός στρατός. Για να μην αναφέρω ότι λίγο βορειότερα βρίσκεται ρωσικός στρατός, ο οποίος ελπίζω ότι θα εισβάλει στις Ηγεμονίες για να βοηθήσει το κίνημά μας.

   Είμαι σίγουρος ότι θα υπάρξουν δυσκολίες, αλλά η απόφαση είναι πλέον αμετάκλητη. Δεν υπάρχει γυρισμός… Ο σκοπός είναι ιερός και η επιθυμία για ελευθερία μας ενώνει!

Κ. Νίκος, Γ3

Αγαπητό μου ημερολόγιο,

   Η κατάσταση είναι πιο δύσκολη από όσο φανταζόμουν… Οι πλούσιοι Έλληνες των Ηγεμονιών, στους οποίους ελπίζαμε για οικονομική στήριξη, δεν ανταποκρίνονται όπως περιμέναμε. Φοβούνται, φαίνεται, μήπως χάσουν τα προνόμια και τα πλούτη τους… Αλλά και η στρατολόγηση προχωρά με αργούς ρυθμούς. Οι άντρες που έχουμε στη διάθεσή μας είναι λίγοι και δεν έχουν καμία πολεμική εμπειρία. Στον Ιερό Λόχο, το στρατιωτικό σώμα που ίδρυσα στη Φωξάνη, έχουν καταταγεί εθελοντές σπουδαστές των ελληνικών παροικιών της Μολδοβλαχίας και της Οδησσού. Είναι γεμάτοι φλόγα και ενθουσιασμό, αλλά είναι και πολύ νέοι, σχεδόν παιδιά…

   Σαν να μην έφταναν αυτά, οι μεγάλες δυνάμεις μάς γύρισαν την πλάτη τους. Ο τσάρος, τον οποίο θεωρούσα σύμμαχο, αποκήρυξε την επανάσταση και, το χειρότερο, επέτρεψε την είσοδο του οθωμανικού στρατού στις Ηγεμονίες για την καταστολή της. Πόσο πικρή ήταν αυτή η διάψευση για μένα!

   Κι έπειτα, ο Βλαδιμηρέσκου... Ο ίδιος άντρας που μας διαβεβαίωνε ότι θα πολεμήσει στο πλευρό μας, σύντομα έγινε φανερό ότι δεν είναι διατεθειμένος να δεσμευτεί πλήρως στον αγώνα. Έχω την υποψία ότι παίζει διπλό παιχνίδι και δεν τον εμπιστεύομαι.

   Παρόλα αυτά, δε χάνω το κουράγιο, το θάρρος και τις ελπίδες μου. Ο Θεός θα μας βοηθήσει στον δύσκολο αγώνα μας. Αλλά ακόμα κι αν αποτύχουμε, θα έχουμε κάνει το καθήκον μας απέναντι στην πατρίδα, κι αυτό είναι πάνω απ’ όλα.

   Δε θυμάμαι πόσος καιρός έχει περάσει, το κελί μου είναι κρύο και σκοτεινό, και οι ειδήσεις που άκουσα πριν από λίγο δεν είναι ευχάριστες... Έμαθα πως ο επίλογος της επανάστασης στις Ηγεμονίες γράφτηκε στη Μονή Σέκκου. Εκεί οι τελευταίοι αγωνιστές μας εγκλωβίστηκαν και έπεσαν ηρωικά πολεμώντας, μέχρι ενός. Πώς να δεχτώ ότι όλα τελείωσαν έτσι; Ότι τόσοι κόποι, τόσα όνειρα, τόσοι νέοι χάθηκαν;

   Όχι, δε θα το δεχτώ! Η θυσία τους δεν είναι μάταιη. Το μήνυμα της επανάστασης πέρασε στην Ελλάδα, ξεσηκώνοντας τον λαό για τη μεγάλη στιγμή της ανεξαρτησίας. Η πατρίδα μας θα απελευθερωθεί. Ίσως χρειαστούν χρόνια αγώνα, αλλά η μέρα που θα αποκτήσουμε την ελευθερία μας θα έρθει. Το πιστεύω με όλη μου την καρδιά, η οποία θα ανήκει πάντα στην Ελλάδα!

Γ. Μαριάννα, Γ1

Γ. Αντιγόνη, Γ1

Ήμουν κι εγώ εκεί... στη σφαγή της Χίου

15 Απριλίου 1822

Πολυαγαπημένη μου μάνα,

   σου γράφω για να σε καθησυχάσω μετά από όσα σίγουρα θα έμαθες για την καταστροφή της Χίου και να σου ζητήσω να προσεύχεσαι μέχρι να ξανανταμώσουμε στον Μοριά. Ο Πανάγαθος Θεός με φύλαξε σώο!

   Η Χίος… Τα μυροβόλα περιβόλια με τα εσπεριδοειδή, τα κυπαρίσσια και τις καστανιές, τα δαντελωτά ακρογιάλια με τα πιο περίεργα βότσαλα που έχω δει ποτέ μου! Το νησί που απολάμβανε σημαντικά προνόμια λόγω της καλλιέργειας των μοναδικών στον κόσμο μαστιχόδεντρων που βρίσκονταν υπό την προστασία της αδερφής του σουλτάνου, Εσμέ, η οποία έπαιρνε τα έσοδα από την πώληση αυτού του ιδιαίτερου και ξεχωριστού προϊόντος. Πολλοί έρχονταν να βρουν δουλειά εδώ, ανάμεσά τους κι εγώ, για να βοηθήσουν οικονομικά την οικογένειά τους. Βέβαια, κι εδώ υπήρχε τουρκική καταπίεση, αλλά σε γενικές γραμμές η κατάσταση ήταν πιο καλή για τους υπόδουλους. Αυτός ο ευλογημένος τόπος μπορούσε όλους να τους θρέψει και δεν έμοιαζε η ζωή εδώ με αυτή των υπόλοιπων ραγιάδων.

   Γι’ αυτό η άρχουσα τάξη του νησιού ήταν απρόθυμη να πάρει μέρος η Χίος στην ελληνική επανάσταση, φοβούμενη την απώλεια της ασφάλειας και της ευημερίας. Πίστευαν ότι μια εξέγερση μόνον κακό θα τους έφερνε. Όμως, στις 10 Μαρτίου ο Λυκούργος Λογοθέτης με 2.500 Σαμιώτες αποβιβάστηκε στο νησί και προσπάθησε να ξεσηκώσει τον κόσμο. Η ανταπόκριση που βρήκαν οι επαναστάτες δεν ήταν αυτή που περίμεναν. Κανείς από τους δημογέροντες δε βγήκε να τους καλοδεχτεί, τα μαγαζιά έμειναν κλειστά και μόνο κάποιοι ναυτικοί και χωρικοί ενώθηκαν μαζί τους. Η περιορισμένη δύναμη των Τούρκων, τρομοκρατημένη, κλείστηκε βιαστικά στο κάστρο της πόλης περιμένοντας βοήθεια, που δεν άργησε να φτάσει…

   Από τον Ελλήσποντο ήρθε η αρμάδα του Καρά Αλή κι από απέναντι, από τη Μικρά Ασία, φανατισμένα κι εξαγριωμένα μπουλούκια περίμεναν να πάρουν οδηγίες και να έρθουν στο νησί. Δεν ξέραμε τι να σκεφτούμε… Από τη μια βλέπαμε τη θάλασσα να γεμίζει τουρκικά πλοία κι από την άλλη λίγοι εξεγερμένοι να προσπαθούν να δουν πώς θα οργανωθούν. Ο απλός κόσμος κι οι δημογέροντες έλπιζαν ότι το πολύ πολύ θα φύγουν οι επαναστάτες, βλέποντας τον όγκο του τουρκικού στρατού, κι όλα θα αποκατασταθούν ήρεμα, από τη στιγμή που η συντριπτική πλειονότητα του νησιού δεν έκανε τίποτε για να προκαλέσει την οργή των Τούρκων, αφού δε συμμετείχε στην εξέγερση κατά του σουλτάνου.

   Αλλά στις 30 Μαρτίου, ανήμερα Μεγάλης Πέμπτης, μαζί με την παράδοση του Χριστού για τη Σταύρωση ήρθε και η σταύρωση της Χίου από άγρια κι ανόσια χέρια. Ένα έργο ανθρωπόμορφων τεράτων που ξεχύθηκαν μανιασμένα και, χωρίς σχεδόν αντίσταση, προχώρησαν σε λεηλασίες, εμπρησμούς, αρπαγές, σφαγές... Καπνοί, μαυρίλα και φωτιά, κανονιές, κουμπουριές, κλαγγή από σπαθιά… Στα αυτιά μου ακόμα αντηχούν οι ανατριχιαστικές απόκοσμες φωνές, τα βογγητά, ο θρήνος, τα κλάματα, τα παρακάλια. Δεν υπάρχουν λόγια να περιγράψουν τη φρίκη… Και μετά αυτή η ατέλειωτη σειρά από κουρελιασμένα, ματωμένα γυναικόπαιδα, με τον τρόμο ζωγραφισμένο στα μάτια τους και με τα γέλια των αιμοβόρων δήμιων τους να τους συνοδεύουν, υπολογίζοντας την τιμή που θα έπιανε ο κάθε δυστυχισμένος δούλος στα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής…

   Μη με ρωτήσεις πώς κατάφερα να ξεφύγω. Ούτε κι εγώ το ξέρω… Ζω από καθαρή τύχη και μόνο! Μάλλον δεν είχε έρθει η ώρα μου… Σαν φάντασμα μέσα από τους καπνούς και τη σφαγή, κατάφερα να φτάσω μισοπεθαμένος στη θάλασσα, όπου επιβιβάστηκα σ’ ένα ψαριανό καΐκι, μαζί με άλλους κατατρεγμένους.

   Να ξέρεις πως μόλις συνέρθω από όσα έζησα, θα έρθω να σε βρω, Απ’ ό,τι πληροφορήθηκα, την άλλη βδομάδα ένα καράβι θα πλεύσει από τα Ψαρά προς τις Σπέτσες, οπότε θα σαλπάρω μαζί τους. Το μόνο που σκέφτομαι, μάνα, είναι να εκδικηθώ για όσους τόσο άδικα σφαγιάστηκαν… Έχω σκοπό να ενωθώ με τα παλικάρια του Κολοκοτρώνη! Καλή αντάμωση!

Σε φιλώ,

ο γιος σου Γεώργιος

Μ. Γιώργος, Γ2

   Τον καιρό της επανάστασης ήμουν 12 χρονών. Ζούσαμε στη Χίο, ήσυχα. Ο πατέρας μου ψάρευε, αλλά είχε και καφενείο. Μετά την αποτυχημένη απόπειρα εξέγερσης στο νησί, επικρατούσε μια περίεργη σιωπή. Ήμουνα με τη μάνα μου στην αυλή του σπιτιού. Η μάνα ζύμωνε ψωμί κι εγώ έβγαζα νερό από το πηγάδι. Ένα σμήνος πουλιών φάνηκε στον ουρανό. «Κάτι κακό θα μας έβρει», είπε η μάνα μου, που πάντα διάβαζε το πέταγμα των πουλιών. Ξαφνικά βλέπουμε τον πατέρα να έρχεται τρέχοντας. «Άκουσα πως οι Τούρκοι μαζεύουν όλους τους άρχοντες του τόπου!». Έτρεξα στο ανώι του σπιτιού και από τα παράθυρα είδα τον τεράστιο τουρκικό στόλο που πλησίαζε… Ο πατέρας μου στα γρήγορα ετοίμασε έναν μπόγο με όσα νομίσματα είχαμε και κάποια τρόφιμα. Πήγαμε να κρυφτούμε στη σπηλιά της Παναγιάς της Αγιογαλούσαινας, μέχρι να δούμε τι θα γίνει.

   Την άλλη μέρα, 30 Μαρτίου, μόλις ξημέρωσε, οι Τούρκοι αποβιβάστηκαν στο νησί. Έβγαλαν τα γιαταγάνια και όρμησαν ουρλιάζοντας. Έμπαιναν στα σπίτια, έβαζαν φωτιές, έσφαζαν όσους συναντούσαν μπροστά τους. Μέχρι το καταφύγιό μας έφταναν οι σπαρακτικές φωνές των γυναικών, τα κλάματα των μικρών παιδιών… Βλέπαμε από μακριά το χωριό μας να καίγεται! Η μητέρα μου έκλαιγε, σφίγγοντας στην αγκαλιά της τη μικρή μου αδερφή. Από ένα μονοπάτι που ήξερε ο πατέρας καταφέραμε να διαφύγουμε προς τη θάλασσα. Επιβιβαστήκαμε στην ψαρόβαρκα του πατέρα μου, με σκοπό να φτάσουμε στη Σάμο. Εκεί είχαμε συγγενείς. Μας φιλοξένησαν…

...Μετά από 2 χρόνια, γύρισα με τον πατέρα μου στη Χίο, να δούμε τι είχε απογίνει. Ψάξαμε να βρούμε το καφενείο, το σπίτι μας. Δε βρήκαμε τίποτε… Παντού υπήρχαν μόνο ερείπια. Νιώθαμε ότι βρισκόμασταν σ’ έναν τόπο έρημο, ότι ποτέ δεν είχαν ζήσει άνθρωποι εκεί. Όσους δεν είχαν σκοτώσει οι Τούρκοι, τους οδήγησαν σε σκλαβοπάζαρα. «Τουλάχιστον γλυτώσαμε τη ζωή μας…», είπε ο πατέρας. Ναι, γλυτώσαμε, αλλά χάσαμε τη γη όπου γεννηθήκαμε. Ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μας θάφτηκε στα ερείπια της Χίου. Γίναμε πρόσφυγες στην ίδια μας την πατρίδα…

   Ο πατέρας πήρε μια χούφτα χώμα και την τύλιξε στο μαντίλι του. «Αυτό θα μας θυμίζει το νησί μας…», είπε. Επιστρέψαμε στη Σάμο. Εκεί φτιάξαμε τη ζωή μας ξανά από την αρχή, με την ελπίδα ότι η ελευθερία της πατρίδας μας δε θ’ αργούσε.

Γ. Αστέριος, Γ2

Ήμουν κι εγώ εκεί... στο πολιορκημένο Μεσολόγγι

Αγαπημένη μου οικογένεια,

   γράφω αυτή την επιστολή με βαριά καρδιά και δάκρυα στα μάτια, καθώς οι στιγμές που ζούμε εδώ στο Μεσολόγγι είναι πέρα από κάθε περιγραφή. Η πολιορκία συνεχίζεται εδώ και μήνες. Οι Τούρκοι μας έχουν περικυκλώσει από παντού, αλλά η ψυχή μας δεν κάμπτεται. Οι κακουχίες είναι αμέτρητες. Δεν έχουμε τρόφιμα, δεν έχουμε νερό, αλλά έχουμε την πίστη μας στην ελευθερία.

   Οι μέρες και οι νύχτες περνούν με τον ήχο των κανονιών και τις κραυγές των τραυματιών. Κάθε μέρα βλέπω ανθρώπους που αγαπώ να πέφτουν. Η κατάσταση είναι απελπιστική, αλλά κανείς δεν κάνει πίσω. Όλοι είμαστε αποφασισμένοι να πολεμήσουμε μέχρι τέλους.

   Αγαπημένοι μου, αν αυτή η επιστολή φτάσει στα χέρια σας, να ξέρετε ότι σας αγαπώ και σας σκέφτομαι κάθε στιγμή. Το Μεσολόγγι είναι το τελευταίο κάστρο της ελευθερίας, κι αυτό αξίζει κάθε θυσία.

   Ελπίζω να σας ξαναδώ κάποια μέρα, αλλά αν όχι, να θυμάστε ότι θα έχω πεθάνει για μια δίκαιη υπόθεση.

Με άπειρη αγάπη, 

Δημήτριος Κ.

Κ. Νίκος, Γ3

Ήμουν κι εγώ εκεί... στην έξοδο του Μεσολογγίου

   Ήμουν κι εγώ εκεί… στο Μεσολόγγι, με τα τείχη του να αντιστέκονται στις συνεχείς επιθέσεις των Οθωμανών. Η πολιορκία ήταν σκληρή και οι κανονιοβολισμοί δε σταματούσαν· κάθε μέρα ήταν μια μάχη για επιβίωση και κάθε βράδυ μετρούσαμε τις απώλειες. Ο εχθρός είχε περικυκλώσει την πόλη, εμποδίζοντας κάθε δυνατότητα διαφυγής ή ανεφοδιασμού. Το νερό λιγόστευε, τα εφόδια εξαντλούνταν. Οι αρρώστιες και η πείνα θέριζαν, αλλά η πίστη μας στο Θεό και την ελευθερία μας έκανε πιο δυνατούς. Θυμάμαι τις γυναίκες και τα παιδιά που έφτιαχναν φυσέκια, τους γέροντες που έδιναν κουράγιο στους μαχητές…

   Όταν η κατάσταση έφτασε στο απροχώρητο, πήραμε τη μεγάλη απόφαση… Αποφασίσαμε την έξοδο, που θα γινόταν νύχτα του Σαββάτου του Λαζάρου με ξημερώματα Κυριακής των Βαΐων, μεταξύ 10ης και 11ης Απριλίου. Ήταν μια απόφαση δύσκολη, αλλά αναγκαία. Ξέραμε ότι οι πιθανότητες να βγούμε ζωντανοί ήταν ελάχιστες, αλλά η ελπίδα μάς έδινε δύναμη. Χωριστήκαμε σε τρεις ομάδες και οι υπόλοιποι μείνανε πίσω για να ανατινάξουν τις μπαρουταποθήκες. Δυστυχώς, οι Τούρκοι μας περίμεναν… Κάποιος είχε προδώσει το σχέδιό μας! Μόνο ένα ένοπλο σώμα, στο οποίο βρισκόμουν κι εγώ, μπόρεσε να διασπάσει τον τουρκικό κλοιό και να ξεφύγει, ενώ οι υπόλοιποι μαζί με τα γυναικόπαιδα άρχισαν να οπισθοχωρούν.

   Οι απώλειες ήταν πολύ μεγάλες… Εγώ στάθηκα τυχερός, αλλά οι περισσότεροι από τους πολιορκημένους δεν κατάφεραν να επιβιώσουν. Όμως η θυσία τους δε θα πάει χαμένη. Το αίμα που χύθηκε εδώ στο Μεσολόγγι θα γίνει το λίπασμα για την ελευθερία της πατρίδας μας!

Α. Λάζαρος, Γ1

Άλλοι/ες ζωγράφισαν ήρωες της επανάστασης του '21.

Γεώργιος Καραϊσκάκης

Α. Χρύσα, Γ3

Μάρκος Μπότσαρης

Λ. Σόνια, Γ1

Κολοκοτρώνης - Καραϊσκάκης - Διάκος

Κ. Κώστας, Γ4