Στη μηχανή του χρόνου - Η εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου

Η μηχανή του χρόνου ταξιδεύει και πάλι τους μαθητές και τις μαθήτριες της B΄ Γυμνασίου, αυτή τη φορά στην εποχή της μεγάλης ακμής του Βυζαντίου! Από την εικονομαχία και την ίδρυση της σχολής της Μαγναύρας μέχρι τον εκχριστιανισμό των σλαβικών λαών και την Άννα την Πορφυρογέννητη, η βυζαντινή ιστορία "ζωντανεύει" μέσα από διαλόγους, αφηγήσεις - "μαρτυρίες", σελίδες ημερολογίου ή επιστολές που έγραψαν τα παιδιά, αναλαμβάνοντας ρόλο αυτόπτη μάρτυρα των ιστορικών γεγονότων, πρωταγωνιστή ή αφανούς ήρωα.

Αντιπαράθεση Ιωάννη Δαμασκηνού - Λέοντα Γ΄ Ίσαυρου

Ιωάννης Δαμασκηνός: Αυτοκράτορα Λέοντα, γιατί τόση οργή; Σε τι σου έχουν φταίξει οι εικόνες;

Λέων Γ΄: Ιωάννη, οι εικόνες δεν είναι παρά είδωλα, άρα όσοι τις προσκυνούν είναι ειδωλολάτρες. Πώς να σεβαστώ και να προσκυνήσω ανθρώπινα κατασκευάσματα; Αυτό το κάνουν οι εθνικοί, ενώ ο ίδιος ο Θεός το απαγορεύει ρητά!

Ιωάννης Δαμασκηνός: Σεβαστέ μου αυτοκράτορα, κατανοώ την αγωνία σου να μην οδηγηθεί ο Χριστιανισμός στην ειδωλολατρία… Ωστόσο, όταν προσκυνώ μία εικόνα που κατασκεύασε ένας πιστός Χριστιανός, προσκυνώ το άγιο πρόσωπο που απεικονίζεται και όχι την ύλη. 

Λέων Γ΄: Ασπάζεσαι όμως το ξύλο και προσκυνάς το μάρμαρο.

Ιωάννης Δαμασκηνός: Προσπάθησε να με καταλάβεις, μεγαλειότατε… Ασπάζομαι τις εικόνες για να δοξολογήσω το έργο των Αγίων που εικονίζονται και προσκυνώ το πνεύμα τους. Τα υλικά δεν είναι άφθαρτα, αλλά η πίστη μας είναι.

Λέων Γ΄: Δεν μπορείς ωστόσο να αρνηθείς τις υπερβολές που γίνονται στη λατρεία των εικόνων και των λειψάνων. Ο Χριστιανισμός πρέπει να απαλλαχθεί από τις δεισιδαιμονίες. Ειδάλλως, θα προκαλέσουμε τη δίκαιη οργή του Θεού. Γι’ αυτό και θα καταστρέψω τις εικόνες!

Ιωάννης Δαμασκηνός: Αυτοκράτορά μου, θεωρώ ότι κάνεις μεγάλο λάθος… Σε συμβουλεύω να συγκρατήσεις τον θυμό σου, γιατί η διαμάχη που ξεκινάς θα βλάψει τον Χριστιανισμό και την αυτοκρατορία. Ο πιστός λαός έχει μεγάλη ανάγκη τις εικόνες κι εγώ θα τις υπερασπίζομαι μέχρι το τέλος της ζωής μου.

Λέων Γ΄: Φτάνει πια! Αρκετά! Θα γίνει αυτό που έχω αποφασίσει. Και πολύ καλά θα κάνεις να υπακούσεις κι εσύ, Ιωάννη. Ξεκινώ διατάζοντας να απομακρυνθεί η εικόνα του Χριστού από τη Χαλκή Πύλη!

Λ. Ξένια, Β3

Ήμουν κι εγώ εκεί… στην απομάκρυνση της εικόνας του Χριστού από τη Χαλκή πύλη της Πόλης

   Ήταν επόμενο. Αργά ή γρήγορα ο Λέων Ίσαυρος θα περνούσε από τα λόγια στα έργα. Και πράγματι, σήμερα το έκανε… Έστειλε στρατιώτες στη Χαλκή Πύλη, για να απομακρύνουν την εικόνα του Χριστού μας! Πολύς κόσμος είχε συγκεντρωθεί στο σημείο, μαζί κι εγώ. Μέχρι την τελευταία στιγμή ελπίζαμε ότι δε θα το τολμούσαν, αλλά δυστυχώς διαψευστήκαμε… Οι διαμαρτυρίες μας ήταν μάταιες. Οι στρατιώτες φώναζαν ότι ακολουθούν διαταγές του αυτοκράτορα και μας καλούσαν να διαλυθούμε, αλλιώς… Παρά τις απειλές, ορμήσαμε να τους εμποδίσουμε και τότε εκείνοι άρχισαν να μας χτυπούν χωρίς έλεος! Είδα ανθρώπους να τραυματίζονται σοβαρά, το αίμα να κυλάει, τον κόσμο να τρέχει πανικόβλητος για να σωθεί.

   Δεν έχω λόγια να περιγράψω πώς νιώθω. Η οργή, αλλά και η απελπισία με έχουν κυριεύσει. Προσεύχομαι με όλη τη δύναμη της ψυχής μου μπροστά στην εικόνα της Παναγίας, ίσως για τελευταία φορά. Φοβάμαι ότι πολύ χειρότερα θα ακολουθήσουν και ότι μεγάλες δοκιμασίες περιμένουν τους πιστούς Χριστιανούς. Παναγία μου, προστάτεψέ μας!

Φ. Άννη, Β3

Από το ημερολόγιο του Ιωάννη Δαμασκηνού

Αγαπητό μου ημερολόγιο,

   η σημερινή μέρα με έχει γεμίσει θλίψη, καθώς πληροφορήθηκα ότι εκδόθηκε το πρώτο αυτοκρατορικό διάταγμα κατά της λατρείας των εικόνων. Δυστυχώς, δεν πιστεύω πως θα είναι και το τελευταίο…

   Θεωρώ τα επιχειρήματα των εικονομάχων αβάσιμα και παράλογα. Αφού προσκυνούμε τον σταυρό όπου μαρτύρησε ο Χριστός μας, ως όργανο για τη σωτηρία των ανθρώπων, γιατί να μην μπορούμε να προσκυνήσουμε την εικόνα του ίδιου του Χριστού; Όταν καταστραφεί το εκτύπωμα ενός ξύλινου σταυρού, ρίχνουμε το ξύλο στη φωτιά, γιατί δεν έχει πια καμία αξία. Το ίδιο ακριβώς γίνεται και με τις εικόνες, όταν αυτό που απεικονίζουν καταστραφεί. Είναι λοιπόν φανερό ότι δεν προσκυνούμε το υλικό με το οποίο είναι φτιαγμένες… Δεν αρνούμαι την ακαταληψία του Θεού, ούτε το απερίγραπτό του. Αλλά και οι προφήτες στην Παλαιά Διαθήκη είδαν κάποια εικόνα του Θεού, όχι την αληθινή του ουσία. Επιπλέον, οι εικόνες αποτελούν ό,τι και οι λέξεις για τους αγράμματους, βοηθούν τους απλούς ανθρώπους να έρθουν πιο κοντά στον Θεό.

   Θεέ μου, φώτισε τους εικονομάχους να καταλάβουν το μέγα λάθος που κάνουν και να σταματήσουν τις διώξεις σε βάρος των εικονολατρών… Ας επιστρέψουν και πάλι οι σεβαστές εικόνες στις εκκλησίες μας, σε δόξα και ανάμνηση των παθημάτων του Χριστού! Ας σταματήσει η ολέθρια αυτή διαμάχη κι ας επικρατήσει και πάλι η ειρήνη και η αγάπη μεταξύ των Χριστιανών!

Κ. Ιωάννα, Β1

Από το ημερολόγιο του Λέοντα Ε΄ του Αρμένιου

Αγαπητό ημερολόγιο,

   το σκέφτηκα πολύ... Οι επανειλημμένες ήττες των στρατευμάτων μας από τους εθνικούς στα πεδία των μαχών δεν μπορεί παρά να είναι σημάδι της οργής του Θεού για την επιστροφή στη λατρεία των εικόνων. Η αποκατάστασή τους από την Ειρήνη την Αθηναία αποδεικνύεται πως ήταν μια λαθεμένη απόφαση, που θα σύρει την αυτοκρατορία στην καταστροφή.

   Αλλά και σε προσωπικό επίπεδο, σε ποια συμπεράσματα οδηγεί η τύχη των προκατόχων μου; Ήταν ανάλογη με τη στάση που κράτησαν στο ζήτημα των εικόνων! Όσοι δέχτηκαν και λάτρεψαν τις εικόνες είχαν κακό τέλος και πέθαναν στην εξορία ή στη μάχη. Αντίθετα, αυτοί που τις πολέμησαν πέθαναν ήσυχα στο κρεβάτι τους και τάφηκαν με όλες τις τιμές που τους αναλογούσαν στους αυτοκρατορικούς τάφους. Δε θέλει και ρώτημα ποια επιθυμώ να είναι η δική μου μοίρα… Θέλω να μακροημερεύσω και εγώ και ο γιος μου και να συνεχίσει η δυναστεία μας να βασιλεύει για πολλές γενιές. Επιλέγω λοιπόν να ξεκινήσω και πάλι την εικονομαχία!

Τ. Σεσίλια, Β3

Από το ημερολόγιο ενός πολίτη της Κωνσταντινούπολης μετά την ανακοίνωση της αποκατάστασης των εικόνων

Κωνσταντινούπολη, 11/3/843

Αγαπημένο μου ημερολόγιο,

   επιτέλους, ευχάριστα νέα! Σήμερα, μετά από τόσα χρόνια διαμάχης, αποκαταστάθηκε η ισορροπία στην αυτοκρατορία, αυτή τη φορά οριστικά, ελπίζω. Ζήσαμε πολύ καιρό μέσα στην αβεβαιότητα, μην ξέροντας πού θα καταλήξει η σύγκρουση μεταξύ εικονολατρών και εικονομάχων…

   Είναι αλήθεια πως κι εμένα με έβαλε σε σκέψεις το ερώτημα μήπως τελικά η προσκύνηση των εικόνων αποτελεί ειδωλολατρική εκδήλωση. Άλλωστε, αυτό ήταν ένα από τα βασικά επιχειρήματα των εικονομάχων, και οι δεισιδαιμονίες και οι υπερβολές των φανατικών έριχναν λάδι στη φωτιά... Από την άλλη όμως, δεν μπορούσα να παραβλέψω πως οι εικόνες φτιάχνονται με αγαθή προαίρεση και τις προσκυνούμε τιμώντας το εικονιζόμενο ιερό πρόσωπο. Γι’ αυτό και η ανακούφισή μου για την πανηγυρική αποκατάστασή τους από τη σύνοδο που συγκλήθηκε με πρωτοβουλία της αυγούστας Θεοδώρας είναι μεγάλη. Ο αντίκτυπος της απόφασης της συνόδου φάνηκε αμέσως: με την ανακοίνωσή της πλήθος πιστών εικονολατρών ξεχύθηκε πανηγυρίζοντας στους δρόμους, στις πλατείες, στην αγορά…

 

   Πιστεύω πως τώρα θα μπορέσουμε να αφήσουμε πίσω μας τις θρησκευτικές διαμάχες που συγκλόνισαν την αυτοκρατορία, ώστε πλέον όλοι οι χριστιανοί ενωμένοι να επιδοθούμε σε ειρηνικά έργα. Η σημερινή μέρα θα μείνει χαραγμένη στη μνήμη όλων ως η απαρχή μιας νέας εποχής!

Λ. Μιχαέλλα, Β1

Οι πρωταγωνιστές μιλούν - Καίσαρ Βάρδας

   Από την πρώτη στιγμή που ανέλαβα το δύσκολο έργο να διευθύνω τις κρατικές υποθέσεις, είχα στο μυαλό μου το όραμα να ιδρύσω στην Πόλη μια ανώτερη σχολή που να προσφέρει στους σπουδαστές της παιδεία πανεπιστημιακού επιπέδου. Και ποιος άλλος θα μπορούσε να συμβάλει περισσότερο στην υλοποίηση του οράματος αυτού από τον Λέοντα Φιλόσοφο ή Μαθηματικό, τον μεγαλύτερο επιστήμονα της εποχής μας; Ευτυχώς, δέχτηκε να αναλάβει τη διεύθυνση της σχολής και την οργάνωση των τμημάτων της. Τον εμπιστεύομαι απόλυτα!

   Εννοείται πως κι εγώ δε θα αφήσω τη σχολή στην τύχη της. Δε θα λυπηθώ τα χρήματα, ώστε να καλύπτεται πλήρως κάθε ανάγκη που θα προκύψει. Άλλωστε, έχω τόσο πάθος για τη γνώση, που σκοπεύω να επισκέπτομαι τη σχολή με κάθε ευκαιρία, για να ενθαρρύνω τις προσπάθειες καθηγητών και φοιτητών και να χαίρομαι με την πρόοδό τους.

   Μετά από την υποχώρηση της ενασχόλησης με τα γράμματα κατά τη μακρά περίοδο της εικονομαχίας, ελπίζω η σχολή της Μαγναύρας να γίνει το επίκεντρο έντονης πνευματικής δραστηριότητας και να δώσει φτερά στην ανάπτυξη της επιστήμης!

Τ. Θένια, Β3

Λέων ο Φιλόσοφος ή Μαθηματικός

Α. Δημήτρης, Β1

Γ. Χρήστος, Β1

Επιστολή του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄ στον Ραστισλάβο, ηγεμόνα των Μοραβών

Ραστισλάβε, ηγεμόνα των Μοραβών

   Μας ζητάς ιεραποστόλους που θα διδάξουν στον λαό σου τον Χριστιανισμό και θα του γνωρίσουν τον νόμο του Κυρίου. Απαντώντας στο θεάρεστο αυτό αίτημα, στέλνουμε στη χώρα σου δύο αδελφούς, τον Κωνσταντίνο και τον Μεθόδιο. Πρόκειται για πρόσωπα που έχουν επιλεγεί με τη μεγαλύτερη προσοχή και φροντίδα, προκειμένου να φέρουν σε πέρας αυτή τη σημαντική αποστολή. Ο Κωνσταντίνος έχει σπουδάσει στην περίφημη σχολή της Μαγναύρας στην Κωνσταντινούπολη, είναι γνώστης πέντε ξένων γλωσσών, συμπεριλαμβανομένης της σλαβικής, και οι ικανότητές του έχουν δοκιμαστεί σε δύο διπλωματικές αποστολές, στους Άραβες και στους Χαζάρους. Ο αδερφός του Μεθόδιος, πέρα από τη θεολογική του κατάρτιση, έχει υπηρετήσει ως διοικητής σκλαβηνίας και είναι εξοικειωμένος με τη γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα του σλαβικού λαού.

   Αρχές του θέρους ο Κωνσταντίνος και ο Μεθόδιος θα βρίσκονται στη Μολδαβία. Περιμένουμε να τους υποδεχτείς με την πρέπουσα τιμή και να τους παρέχεις κάθε διευκόλυνση στο δύσκολο έργο που έχουν αναλάβει. Με τη βοήθεια του Θεού, ο εκχριστιανισμός του λαού σου θα ολοκληρωθεί με επιτυχία.

Μιχαήλ Γ΄, αυτοκράτωρ Ρωμαίων

Μ. Βασίλης, Β3

Από το ημερολόγιο της πριγκίπισσας Άννας

Καλό μου ημερολόγιο,

   ήξερα από πάντα πως θα έρθει αυτή η στιγμή… Είμαι μια πορφυρογέννητη πριγκίπισσα, αδελφή του αυτοκράτορα. Το χέρι μου αποτελεί μεγάλο έπαθλο για κάθε πρίγκιπα και ηγεμόνα στον κόσμο. Ξέρω πως ήδη πολλοί προσπάθησαν νε με διεκδικήσουν, αλλά ο αδερφός μου είχε απορρίψει όλες τις προτάσεις τους χωρίς δεύτερη σκέψη. Τώρα όμως δέχτηκε… Θα παντρευτώ τον ηγεμόνα των Ρώσων Βλαδίμηρο και θα ζήσω στο εξής μαζί του στο Κίεβο. Μάλιστα, για να με παντρευτεί ο Βλαδίμηρος δέχτηκε να ασπαστεί τον Χριστιανισμό ο ίδιος και ο λαός του. Όλα κανονίστηκαν και οι αποφάσεις αυτές, που με αφορούν άμεσα, απλώς μου ανακοινώθηκαν. Η δική μου γνώμη δεν έχει απολύτως καμία σημασία…

   Πολλές φορές ευχήθηκα να μην είχα γεννηθεί ως σπουδαία πριγκίπισσα, αλλά να ήμουν ένα απλό κορίτσι του λαού, ελεύθερη να αγαπήσω και να διαλέξω τον άντρα που θα παντρευτώ. Ωστόσο, η κατάστασή μου είναι αυτή που είναι και δεν υπάρχει περιθώριο διαφυγής. Άλλωστε, αναγνωρίζω και η ίδια τα οφέλη που θα έχει αυτός ο γάμος για την αυτοκρατορία: ισχυροί σύμμαχοι, πολιτική και θρησκευτική επιρροή σε μια απέραντη χώρα…

   Θα θυσιαστώ λοιπόν για το καλό του λαού μου, έστω κι αν αυτό σημαίνει ότι εγώ θα ζήσω μέσα στη δυστυχία… Αυτή είναι η μοίρα μιας πριγκίπισσας.

K. Ροδαλία, Β1

Η μητέρα της Άννας της Πορφυρογέννητης Θεοφανώ θυμάται…

   Το μεγάλο μου παιδί, ο Βασίλειος, στην αρχή της βασιλείας του χρειάστηκε στρατιωτική βοήθεια, για να αντιμετωπίσει τις εξεγέρσεις των δυνατών της Μικράς Ασίας, και τη ζήτησε από τους Ρώσους. Δυστυχώς όμως, η συμφωνία περιλάμβανε και άλλους όρους… Ο Βασίλειος υποσχέθηκε να δώσει ως σύζυγο την πορφυρογέννητη κόρη μου στον βάρβαρο ηγεμόνα τους Βλαδίμηρο, εφόσον βέβαια αυτός και οι Ρώσοι βαπτιστούν. Το κοριτσάκι μου, που γεννήθηκε στο πορφυρό δωμάτιο του παλατιού και μεγάλωσε μέσα στα πλούτη, θα έπρεπε να εγκαταλείψει το παλάτι και την όμορφη Βασιλεύουσα και να ζήσει μακριά μας, σε μια άγνωστη χώρα. Θυμάμαι σαν να ήταν χθες πόσο έκλαψε όταν ο αδελφός της της ανακοίνωσε την απόφασή του. Είχε κλειστεί στο δωμάτιό της και αρνούνταν να φάει. Προσπάθησα να την παρηγορήσω ως μητέρα, φοβόμουν μήπως αρρωστήσει... Ωστόσο, ξέρω πως η γυναίκα δεν ορίζει τη μοίρα της και η Άννα δεν είχε τελικά άλλη επιλογή παρά να δεχτεί κι αυτή το πεπρωμένο της.

   Έτσι όλοι μαζί πήγαμε στη Χερσώνα. Εκεί συναντήσαμε τον Βλαδίμηρο που περίμενε να βαφτιστεί από τους ιερείς που μας συνόδευαν. Αν και βάρβαρος, μου έκανε πολύ καλή εντύπωση, είχε ωραίο παρουσιαστικό και μας υποδέχτηκε με ευγένεια. Έδειξε να μαγεύεται από τη χάρη και τα νιάτα της μέλλουσας γυναίκας του. Το περίμενα! Ένιωσα ότι και η Άννα χαλάρωσε κάπως… Μάλλον φοβόταν πως θα δει έναν άξεστο αγριάνθρωπο, αλλά αντί γι’ αυτό αντίκρισε έναν ψηλό, ξανθό και γεροδεμένο άνδρα να υποκλίνεται μπροστά της.

   Όλα έγιναν πολύ γρήγορα, αμέσως μετά τη βάπτιση ακολούθησε η γαμήλια τελετή. Πόσο συγκινητική στιγμή για κάθε μητέρα ο γάμος της κόρης της! Δε χόρταινα να καμαρώνω την Άννα μου, ήταν πανέμορφη μέσα στο χρυσό της φόρεμα! Τα μαλλιά της ήταν πιασμένα πάνω και φορούσε ένα στέμμα με κόκκινα ρουμπίνια που ανήκε στη μητέρα μου. Παρόλο που έλαμπε από ομορφιά, φαινόταν μελαγχολική. Σίγουρα σκεφτόταν αυτά που αφήνει πίσω της, τους δικούς της, το παλάτι, τη Βασιλεύουσα… Στο πλευρό της στεκόταν ο Βλαδίμηρος, επιβλητικός μέσα στην επίσημη στολή του. Ήταν τόσο ωραίο ζευγάρι! Εκείνη τη στιγμή ένιωσα πως μπορώ να εμπιστευτώ σ’ αυτόν τον άνθρωπο το μέλλον του παιδιού μου.

   Αν και ο γάμος της Άννας με τον Βλαδίμηρο έγινε για πολιτικούς λόγους, έφυγα από τη Χερσώνα με την ελπίδα ότι η αγάπη μεταξύ τους δε θα αργήσει να ανθίσει και ότι η Άννα θα ζήσει ευτυχισμένη με τον άντρα της. Δεν έχω νέα της εδώ και καιρό, αλλά προσεύχομαι πάντα γι’ αυτήν και είμαι σίγουρη πως η κόρη μου είναι μια αξία πριγκίπισσα και τσαρίνα!

Μ. Βασίλης, Β3

Και ένα κόμικ...

Ο εκχριστιανισμός των Μοραβών και των Βουλγάρων

Κ. Γιώτα, Β1