Φίλοι του λόγου: Στη μηχανή του χρόνου - Από τον Καποδίστρια στον Τρικούπη

Σε ένα ακόμα ταξίδι στον χρόνο, οι μαθητές και οι μαθήτριες της Γ΄ Γυμνασίου παρακολουθούν τα πρώτα βήματα στην πορεία του ελληνικού κράτους και, σε ρόλο πρωταγωνιστή, αυτόπτη μάρτυρα ή αφανούς ήρωα, γράφουν σελίδες ημερολογίου ή αφηγήσεις - "μαρτυρίες" για σημαντικά ιστορικά γεγονότα της περιόδου από τον Ιωάννη Καποδίστρια ως τον Χαρίλαο Τρικούπη.

Από το ημερολόγιο του Καποδίστρια

12 Ιανουαρίου 1828

Αγαπητό μου ημερολόγιο,

Είμαι συγκλονισμένος από αυτά που είδα, από αυτά που έζησα… Όλη μου η χαρά που θα πατούσα επιτέλους σε ελεύθερο ελληνικό έδαφος έγινε ταραχή και συγκίνηση μπροστά στην ανείπωτη τραγωδία. Ό,τι κι αν είχα φανταστεί για την κατάσταση που θα συναντήσω, η πραγματικότητα το ξεπέρασε… Ποιοι ήταν αυτοί που με ζητωκραύγαζαν, που με περίμεναν σαν σωτήρα τους; Μαυροφορεμένες γυναίκες με μωρά παιδιά στην αγκαλιά, γέροντες που έδωσαν το αίμα τους για την πατρίδα, λαβωμένοι, ξυπόλυτα ορφανά… Τα βάσανα του ελληνικού λαού μίλησαν κατευθείαν στην ψυχή μου.

Το καθήκον μου είναι σαφές… Πρέπει να πιάσω αμέσως δουλειά, χωρίς καμία καθυστέρηση. Προέχει προφανώς η συγκρότηση τακτικών ενόπλων δυνάμεων. Επιβάλλεται να εκκαθαριστεί η Στερεά Ελλάδα από τον τουρκικό στρατό, για να υπάρχει τετελεσμένο γεγονός κατά την ώρα των διπλωματικών συζητήσεων για την ανεξαρτησία της Ελλάδας στα ευρωπαϊκά συνέδρια. Απ’ αυτά ευτυχώς ξέρω καλά… Το πιο δύσκολο ζήτημα όμως είναι το οικονομικό. Στη χώρα δεν υπάρχει καν κρατικό ταμείο! Πρέπει να ιδρυθεί τράπεζα, να κοπεί ελληνικό νόμισμα… Σ’ αυτόν τον τομέα σίγουρα ο φίλος μου, ο Εϋνάρδος, μπορεί να με βοηθήσει. Βέβαια, οφείλω να μεριμνήσω και για όλα τα πεινασμένα και ρακένδυτα ορφανά που έχουν μείνει στους πέντε δρόμους, για την εκπαίδευσή τους, για το μέλλον τους. Θα γίνω εγώ ο πατέρας που έχασαν στον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδας.

Θεέ μου, δώσε μου δύναμη να σταθώ στο ύψος των προσδοκιών που βαραίνουν τους ώμους μου, να κυβερνήσω σωστά και δίκαια τη βασανισμένη αυτή χώρα, την πατρίδα μου…

Ν. Μυρτώ, Γ2

Μ. Ράπτη, Γ3

Και ένα debate μεταξύ Ιωάννη Καποδίστρια και Αδαμάντιου Κοραή!

Debate Καποδίστρια - Κοραή

Ι.Κ.: Αγαπητέ κύριε Κοραή, γνωρίζω ότι επικρίνετε τις επιλογές μου και ότι με κατηγορείτε για αυταρχισμό... Πρέπει όμως να λάβετε υπόψη σας ότι, φτάνοντας στην Ελλάδα για να αναλάβω τα καθήκοντά μου ως κυβερνήτης, συνάντησα μια τραγική κατάσταση… Η χώρα ήταν κατερειπωμένη και ο λαός εξαθλιωμένος. Ληστές και πειρατές λυμαίνονταν ολόκληρες περιοχές! Έπρεπε να ενεργήσω άμεσα και αποφασιστικά για να αντιμετωπιστούν αυτά τα επείγοντα προβλήματα.

Α.Κ.: Και τι κάνατε; Συγκεντρώσατε στα χέρια σας όλες τις εξουσίες! Κληθήκατε να κυβερνήσετε με βάση το δημοκρατικό σύνταγμα της Τροιζήνας, κι όχι να αναστείλετε την ισχύ του κατά την κρίση σας!

Ι.Κ.: Τα συντάγματα και τα κοινοβουλευτικά σώματα είναι πρόωρα στην κατάσταση που βρίσκεται η χώρα μας. Ακόμα δεν έχει καλά καλά συσταθεί το ελληνικό κράτος, οι Δυνάμεις δεν έχουν αποφασίσει αν θα είμαστε αυτόνομοι ή ανεξάρτητοι… Αυτό που προέχει τώρα είναι ο αγώνας για την ανεξαρτησία και για τη διεύρυνση των συνόρων μας.

Α.Κ.: Δε διαφωνώ με τον τρόπο που διαχειρίζεστε την εξωτερική πολιτική, άλλωστε είστε έμπειρος διπλωμάτης, γνωστός στις ευρωπαϊκές αυλές. Αυτό σας το αναγνωρίζω και ελπίζω οι προσπάθειές σας να φέρουν το επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι ενστάσεις μου αφορούν τη διακυβέρνηση της χώρας. Βλέπω ότι προσπαθείτε να δημιουργήσετε ισχυρή κεντρική διοίκηση. Παραγκωνίζετε όμως τους ανθρώπους που ηγήθηκαν στην επανάσταση και διορίζετε σε καίριες κρατικές θέσεις τους αδελφούς σας…

Ι.Κ.: Μα τους άλλους δεν τους ξέρω! Άλλωστε, πώς να τους εμπιστευθώ, από τη στιγμή που, εξαιτίας του εμφυλίου που ξέσπασε μεταξύ τους για την εξουσία, λίγο έλειψε να χαθούν όλα... Χαρακτηριστικά θα αναφέρω ότι, όταν αρνήθηκα να πάρω τον μισθό που αντιστοιχεί στη θέση μου ως Κυβερνήτης της Ελλάδας, αυτοί δυσαρεστήθηκαν! Περίμεναν φαίνεται παχυλούς μισθούς, ίσως και αποζημιώσεις για όσα είχαν ξοδέψει κατά τη διάρκεια του αγώνα. Ορίστε απαιτήσεις, εν μέσω ερειπίων και ενώ η πλειοψηφία των Ελλήνων υποφέρει από τη φτώχεια! Πιστεύω ακράδαντα πως αυτοί οι τοπικοί άρχοντες ενδιαφέρονται μόνο για τα προσωπικά τους συμφέροντα και βάζουν σε δεύτερη μοίρα το καλό του τόπου.

Α.Κ.: Να είστε βέβαιος ότι μ’ αυτή σας τη στάση θα προκαλέσετε αντιδράσεις, που θα φέρουν και πάλι τον διχασμό στη χώρα. Αλλά εμένα, σαν οπαδό του Διαφωτισμού, ένα ζήτημα που με ενδιαφέρει ιδιαίτερα είναι η παιδεία. Και σ’ αυτόν τον τομέα δε βλέπω να γίνεται και μεγάλη πρόοδος…

Ι.Κ.: Φοβάμαι πως δεν είστε επαρκώς πληροφορημένος… Στο ορφανοτροφείο που ίδρυσα στην Αίγινα, μεριμνώντας για τα ορφανά του αγώνα, υπάρχουν τρία αλληλοδιδακτικά και τρία ελληνικά σχολεία, όπως και επαγγελματικές σχολές. Λειτουργεί επίσης και Πρότυπον Σχολείον, όπου φοιτούν όσοι προορίζονταν για δάσκαλοι στα αλληλοδιδακτικά. Σύντομα θα λειτουργήσει Πρότυπον Αγροκήπιον στην Τίρυνθα, όπως και το Κεντρικόν Σχολείον γι’ αυτούς που έχουν τα φόντα να συνεχίσουν τις σπουδές τους σε πανεπιστήμια του εξωτερικού.

Α.Κ.: Συγγνώμη, άκουσα καλά; Κάνατε λόγο για πανεπιστήμια του εξωτερικού;

Ι.Κ.: Ακριβώς.

Α.Κ.: Άρα δεν έχετε κατά νου να ιδρύσετε πανεπιστήμιο στην Ελλάδα;

Ι.Κ.: Θεωρώ ότι είναι πολύ νωρίς για ένα τέτοιο βήμα. Το 80% του πληθυσμού της χώρας δε γνωρίζει καν γραφή και ανάγνωση. Πρέπει πρώτα να εξαλειφθεί αυτό το πρόβλημα του αναλφαβητισμού, για να περάσουμε αργότερα και σε ανώτερες βαθμίδες της εκπαίδευσης. Τη δεδομένη στιγμή, προέχουν οι βασικές γνώσεις και η επαγγελματική κατάρτιση.

Α.Κ.: Δεν είναι δυνατόν στη χώρα του Σωκράτη και του Πλάτωνα να μην ιδρυθούν αμέσως πανεπιστημιακές σχολές! Και τύραννος και φωτοσβέστης, λοιπόν… Κυβερνήτα, κάνετε μεγάλο λάθος!

Ι.Κ.: Αυτό δε θα το κρίνετε εσείς, αγαπητέ, αλλά η Ιστορία!

Μ. Δανάη, Γ2

Δολοφονία του Καποδίστρια - από το ημερολόγιο ενός αυτόπτη μάρτυρα

27 Σεπτεμβρίου 1831

Αγαπητό μου ημερολόγιο,

Σήμερα έζησα μια από τις συγκλονιστικότερες στιγμές της ζωής μου. Μπροστά στα μάτια μου σκότωσαν τον Κυβερνήτη μας, τον Ιωάννη Καποδίστρια…

Ήταν ένα ευχάριστο φθινοπωρινό πρωινό και, όπως το συνηθίζω κάθε Κυριακή, είχα πάει να εκκλησιαστώ στον ναό του Αγίου Σπυρίδωνα. Εκεί που έκανα να μπω στην εκκλησία, είδα τον Κυβερνήτη να πλησιάζει και στάθηκα με σεβασμό στην άκρη, για να μπει αυτός πρώτος. Τον συνόδευε ο μονόχειρας σωματοφύλακάς του, ο Κοζώνης. Ο Καποδίστριας ήταν σοβαρός, όπως πάντα, και μου φάνηκε συλλογισμένος. Εκείνη τη στιγμή σκέφτηκα πόσα έχει στο κεφάλι του αυτός ο άνθρωπος, πόσο μεγάλο βάρος σηκώνει στους ώμους του…

Φτάνοντας στην είσοδο του ναού, ο Κυβερνήτης κοντοστάθηκε. Οι ορκισμένοι εχθροί του, οι Μαυρομιχαλαίοι, ήταν στο κατώφλι σαν να τον περίμεναν… Μάλλον διαισθάνθηκε ότι κάτι δεν πήγαινε καλά, αλλά τους χαιρέτησε με ένα νεύμα. Έβγαλε το καπέλο του για να μπει στην εκκλησία και τότε έγινε το κακό! Ο Κωνσταντίνος Μαυρομιχάλης τον άρπαξε από το αριστερό χέρι και τον πυροβόλησε στο κεφάλι. Ταυτόχρονα ο νεαρός Γιώργης τον μαχαίρωσε στην κοιλιά. Ο Ιωάννης Καποδίστριας σωριάστηκε στο έδαφος, δίχως να προλάβει να πει λέξη…

Τρόμαξα… Ένιωθα να έχω παραλύσει από φόβο. Δεν μπορούσα να πιστέψω ότι αυτά που έβλεπα συμβαίνουν στ’ αλήθεια… Πολλοί, ακούγοντας τον πυροβολισμό, πετάχτηκαν έξω από την εκκλησία και άρχισαν να κυνηγούν τους φονιάδες. Εγώ έμεινα εκεί, μπροστά στο αιμόφυρτο σώμα του Κυβερνήτη. Δεν μπορούσα να συγκρατήσω τα δάκρυά μου… Ήταν νεκρός!

Άκουσα πως ο Κοζώνης πυροβόλησε τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη. Κατόπιν τον ανέλαβε το εξαγριωμένο πλήθος και τον αποτελείωσε... Ο Γιώργης κατέφυγε στη γαλλική πρεσβεία. Πιστεύω ότι είναι θέμα χρόνου να παραδοθεί, για να τιμωρηθεί παραδειγματικά.

Αυτό που είδα σήμερα δε θα το ξεχάσω όσο ζω. Αγανακτώ, λυπάμαι, απορώ… Γιατί; Πότε θα πάψουμε οι Έλληνες να σκοτωνόμαστε μεταξύ μας; Δεν ήταν αρκετός ο εμφύλιος, που λίγο έλειψε να ακυρώσει τον αγώνα μας για ελευθερία; Ο Καποδίστριας ήταν ένας δίκαιος άνθρωπος, που έκανε ό,τι θεωρούσε καλύτερο για την πατρίδα μας. Τώρα η χώρα θα γίνει πάλι ένα πιόνι των Μεγάλων δυνάμεων, που για μια ακόμη φορά θα αποφασίσουν το μέλλον της, με βάση τα δικά τους συμφέροντα…

Ρ. Μαρία. Γ3

Άφιξη του Όθωνα στην Ελλάδα - από το ημερολόγιο ενός κατοίκου του Ναυπλίου

30 Ιανουαρίου 1833

Αγαπητό ημερολόγιο,

Σήμερα έφτασε στο Ναύπλιο ο Όθωνας, ο Βαυαρός πρίγκιπας τον οποίο η Αγγλία, η Γαλλία και η Ρωσία, οι τρεις Προστάτιδες Δυνάμεις, όρισαν βασιλιά της Ελλάδας. Με το που αποβιβάστηκε από τη φρεγάτα «Μαδαγασκάρη», που τον έφερε στην χώρα μας, πλήθος κόσμου περίμενε να τον υποδεχτεί. Η συνοδεία του ήταν λαμπρή, τόσες μεγαλόπρεπες στολές, τόσοι στρατιώτες… Ο βασιλιάς μας μου φάνηκε πολύ νέος, έφηβος σχεδόν! Όλοι τον επευφημούσαμε γεμάτοι ενθουσιασμό. Μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια και τις εσωτερικές διαμάχες που ακολούθησαν, έχουμε την ανάγκη να πιστέψουμε ότι η άφιξή του θα φέρει τη συμφιλίωση και την ειρήνη, που χρειάζεται ο τόπος μας για να πάει μπροστά.

Είθε να μη διαψευστούν πάλι οι ελπίδες μας… Αναρωτιέμαι, μήπως περιμένουμε πάρα πολλά από αυτόν τον νεαρό;

Ν. Μαρία, Γ2

Όθωνας

Λ. Νίκος, Γ2

Κίνημα 3ης Σεπτεμβρίου 1843 - από το ημερολόγιο ενός στρατιωτικού

1 Σεπτεμβρίου 1843

Καλέ μου φίλε,

Εύχομαι να είσαι καλά εσύ και η οικογένειά σου και να τα βγάζετε πέρα μετά τις περικοπές των μισθών από τον Όθωνα… Όλοι ελπίζαμε ότι, όταν η Αντιβασιλεία του παρέδιδε επιτέλους τα ηνία της διακυβέρνησης του κράτους, τα πράγματα θα πήγαιναν καλύτερα. Κάναμε λάθος. Κανένα από τα μεγάλα προβλήματα της χώρας δε λύθηκε… Ακολουθώντας την ίδια πολιτική με τους προκατόχους του, την τακτική του «διαίρει και βασίλευε», ο Όθωνας ως απόλυτος μονάρχης προσπαθούσε να περιορίσει την επιρροή των κομμάτων, για να ενισχύει τη δική του εξουσία. Εκεί όμως που ο βασιλιάς μας απέτυχε παταγωδώς είναι στον τομέα της οικονομίας. Τα δάνεια της χώρας, παρά τη λιτότητα στις κρατικές δαπάνες, είναι αδύνατο να εξοφληθούν. Εάν συνεχίσουμε έτσι, οι Έλληνες θα πληρώνουν μέχρι το 2043! Φυσικά, οι Δυνάμεις επενέβησαν και πάλι, επιβάλλοντας οικονομικό έλεγχο. Ως πού θα φτάσουμε; Έως πότε θα αντέξουμε; Η οικονομία της Ελλάδας καταρρέει… Κι εμείς, οι στρατιωτικοί, είμαστε από τα πρώτα θύματα των περικοπών!

Φίλε μου, η ώρα για δράση έφτασε… Αύριο το κύμα της λαϊκής δυσαρέσκεια θα ξεσπάσει! Με επικεφαλής τον Μακρυγιάννη και τον συνταγματάρχη Δημήτριο Καλλέργη θα συγκεντρωθούμε το βράδυ μπροστά στα ανάκτορα για να απαιτήσουμε από τον Όθωνα την παραχώρηση Συντάγματος. Η φωνή του ελληνικού λαού πρέπει να ακουστεί. Η περίοδος της απόλυτης μοναρχίας του Όθωνα πρέπει να τελειώσει. Η Ελλάδα χρειάζεται Σύνταγμα για να βγει από την κρίση και να ορθοποδήσει. Η 3η Σεπτέμβρη θα γραφτεί στην ιστορία!

Εγώ θα είμαι αύριο στην Πλατεία Ανακτόρων. Ελπίζω να συναντήσω εκεί κι εσένα…

Μ. Φανή, Γ2

Από το ημερολόγιο του Χαρίλαου Τρικούπη

29 Ιουνίου 1874

Αγαπητό μου ημερολόγιο,

Εχθές πήρα την απόφαση να δώσω για δημοσίευση το άρθρο μου με τίτλο «Τις πταίει;» στην εφημερίδα ΚΑΙΡΟΙ. Από ό,τι βλέπω, έχει δημοσιευτεί στο σημερινό φύλλο…

Δεν μπορούσα να σιωπήσω άλλο! Με πνίγει η αγανάκτηση για την κατάσταση που επικρατεί στα πολιτικά πράγματα της χώρας, για τα προβλήματα στη λειτουργία του κοινοβουλευτισμού, για την πολιτική αστάθεια… Αφενός την εξουσία κατέχουν κυβερνήσεις που δε διαθέτουν τη λαϊκή εμπιστοσύνη και αφετέρου ρίχνουν τις ευθύνες στον λαό! Μα και βέβαια «δεν πταίει το Έθνος»… Αλλού είναι «το κακόν», στην κατάπτωση των θεσμών, στους διεφθαρμένους πολιτικούς και κυρίως στην έλλειψη σεβασμού στη λαϊκή θέληση.

Μεγάλη ευθύνη φέρει, πέραν πάσης αμφιβολίας, ο ανώτατος άρχοντας της χώρας. Ο βασιλιάς Γεώργιος παρακάμπτει συστηματικά το κοινοβούλιο και διορίζει υπουργούς από τη μειοψηφία. Δε διστάζει να ανατρέψει μια κυβέρνηση, αν διαφωνεί με την πολιτική της. Λίγο λείπει να ορκίσει πρωθυπουργό τον κηπουρό του! Αυτή η αυθαιρεσία, αυτές οι συνεχείς παρεμβάσεις επιβάλλεται να σταματήσουν. Ο βασιλιάς θα έπρεπε να διορίζει πρωθυπουργό εκείνον που έχει τη «δεδηλωμένη» εμπιστοσύνη της Βουλής, δηλαδή την υποστήριξη της πλειοψηφίας των βουλευτών, και μόνο εκείνον. Δεν έχουμε δα απόλυτη μοναρχία στην Ελλάδα!

Το να τα βάλω με τα ανάκτορα ήταν μια τολμηρή κίνηση και είμαι σίγουρος ότι το άρθρο μου θα προκαλέσει αντιδράσεις… Τώρα που το σκέφτομαι, αν και δημοσιεύτηκε ανυπόγραφα, κρίνω σκόπιμο να αναλάβω την ευθύνη των απόψεών μου. Αυτό το άρθρο είτε θα με οδηγήσει στα σίδερα της φυλακής είτε στη θέση του επόμενου πρωθυπουργού της Ελλάδας…

Π. Ελένη, Γ3

9 Δεκεμβρίου 1893

Αγαπητό ημερολόγιο,

Βρισκόμαστε πλέον σε αδιέξοδο… Δυστυχώς, επτωχεύσαμεν! Όσο κι αν δε θέλω να το αποδεχτώ και να το συνειδητοποιήσω, αυτή είναι η πραγματικότητα. Αύριο οφείλω, με αίσθημα ευθύνης απέναντι στον ελληνικό λαό, να κηρύξω τη χώρα υπό πτώχευση…

Στόχος της πολιτικής μου ήταν να καταστήσω την Ελλάδα ένα κράτος σύγχρονο και οικονομικά αναπτυγμένο. Γι’ αυτό και επί της πρωθυπουργίας μου έδωσα προτεραιότητα στην κατασκευή των έργων υποδομής, που είναι απαραίτητα για τη στήριξη της οικονομικής ανάπτυξης. Για να γίνουν όμως μεγάλα έργα, όπως το σιδηροδρομικό δίκτυο, οι δρόμοι και η διάνοιξη της διώρυγας της Κορίνθου, χρειάζονται χρήματα, πολλά χρήματα. Πώς αλλιώς θα μπορούσα να υλοποιήσω το πολιτικό μου όραμα για τη χώρα, αν όχι με τη σύναψη μεγάλων δανείων με τράπεζες του εξωτερικού; Δανείων που τώρα η Ελλάδα αδυνατεί να αποπληρώσει…

Έκανα λάθη, το γνωρίζω καλά, αλλά ποτέ δεν πίστεψα πως θα μου κόστιζαν τόσο πολύ… Πλέον πιθανολογώ ότι η ατυχής αυτή εξέλιξη θα τερματίσει άδοξα την πολιτική μου καριέρα. Αμφιβάλλω αν θα εκλεγώ στις επερχόμενες εκλογές, έστω και ως βουλευτής! Πολύ φοβάμαι ότι στην εξουσία θα ανέλθει ο πολιτικός μου αντίπαλος, ο Θεόδωρος Δηλιγιάννης. Και δεν τρέφω καμία εμπιστοσύνη στις πολιτικές του επιλογές, ούτε στις ικανότητές του να διαχειριστεί το μέλλον της Ελλάδας αυτή την κρίσιμη στιγμή…

Ν. Σόφη, Γ2

Άλλοι/ες μαθητές/τριες προτίμησαν να εκφραστούν μέσα από τη ζωγραφική ή το κόμικς...

Η πτώχευση της Ελλάδας