Η ελληνική επανάσταση μέσα από τη ζωγραφική

Στο κλίμα της πολυτάραχης ελληνικής επανάστασης, οι μαθητές και οι μαθήτριες της Γ΄ Γυμνασίου παρουσιάζουν πίνακες από την ενότητα 8 του σχολικού βιβλίου, τους σχολιάζουν και εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους...

Ν. Λύτρας. Η ανατίναξη της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο από τον Κ. Κανάρη και άνδρες του.

   Ο Νικηφόρος Λύτρας αντλεί την έμπνευσή του από ένα σημαντικό γεγονός της ελληνικής ιστορίας, την πυρπόληση της τουρκικής ναυαρχίδας στο λιμάνι της Χίου, μετά από τη σφαγή που έπνιξε το νησί στο αίμα. 

   Στο έργο αυτό επικρατούν οι σκουρόχρωμες αποχρώσεις. Το πελώριο τουρκικό πλοίο βυθίζεται στο μαύρο. Επάνω του ξεχωρίζει η κόκκινη τουρκική σημαία, που τυλίγεται στους καπνούς. Οι φλόγες της μεγάλης έκρηξης χρωματίζουν τον σκοτεινό ουρανό, μαζί με τον ήλιο που δύει στο βάθος.

   Οι χαρακτήρες στο προσκήνιο μοιάζουν να φωτίζονται περισσότερο και κυριαρχούν στο σκηνικό. Είναι ο Κανάρης και οι τέσσερις συναγωνιστές του. Απομακρύνονται με μια βάρκα από τη ναυαρχίδα των Τούρκων, που φλέγεται. Ο πίνακας μεταδίδει την κίνηση και την προσπάθεια που καταβάλουν οι κωπηλάτες. Το εγχείρημά τους δεν ήταν εύκολη υπόθεση, αφού ακόμα και ένα μικρό λάθος θα μπορούσε να τους οδηγήσει στον θάνατο. Ο Κανάρης στέκεται όρθιος στο πίσω μέρος της βάρκας. Αποχαιρετά περήφανα την τουρκική ναυαρχίδα στον χαμό της, ενώ ταυτόχρονα κατευθύνει τη βάρκα προς τη σωτηρία.
   Ο πίνακας είναι πολύ δυνατός, καθώς καταφέρνει να μεταδώσει την ένταση της προσπάθειας των αγωνιστών και την αγωνία για την τύχη τους, παρά το ότι οι θεατές γνωρίζουν την ευτυχή κατάληξη των πραγμάτων. Κυριαρχεί ωστόσο η περηφάνια και η συγκίνηση για το σπουδαίο αυτό κατόρθωμα του Κανάρη και των συντρόφων του, που, κυριολεκτικά κάτω από τη μύτη των Τούρκων και θέτοντας τη ζωή τους σε μεγάλο κίνδυνο, κατάφεραν να δώσουν ένα καλό μάθημα στους σφαγείς της Χίου…

Μ. Ηλίας, Γ1

   Στο έργο του Ν. Λύτρα «Η ανατίναξη της τουρκικής ναυαρχίδας στη Χίο» απεικονίζεται ο Κωνσταντίνος Κανάρης με τους άνδρες του, λίγες στιγμές μετά την ηρωική τους πράξη.

   Η παράτολμη ενέργεια έγινε νύχτα. Ο ουρανός και η θάλασσα είναι ζωγραφισμένα με σκούρα χρώματα. Οι φλόγες από την ανατίναξη της ναυαρχίδας, την οποία τυλίγουν πυκνοί καπνοί, φωτίζουν τη σκηνή. Στο κέντρο του πίνακα εικονίζονται οι πρωταγωνιστές του, που μοιάζει να βγαίνουν από το σκοτάδι. Διακρίνονται καθαρά, σαν να πέφτει πάνω τους το φως ενός προβολέα, σε πλήρη αντίθεση με το σκοτεινό φόντο. 

   Ο Κανάρης βρίσκεται με τέσσερις συντρόφους του πάνω σε μία μικρή βαρκούλα. Τρεις από αυτούς κωπηλατούν με όλη τους τη δύναμη, για να απομακρυνθούν όσο πιο γρήγορα μπορούν. Οι μύες των χεριών τους βρίσκονται σε ένταση. Ένας από τους αγωνιστές, όπως και ο ίδιος ο Κανάρης, χαιρετάνε τη ναυαρχίδα ειρωνικά, έχοντας πετύχει τον στόχο τους να την καταστρέψουν και να πάρουν εκδίκηση για τη σφαγή της Χίου. Στη στάση του σώματος και στο πρόσωπο του Κανάρη είναι φανερή η υπερηφάνεια για το επίτευγμά του. Αξιοσημείωτο είναι το ότι το κόκκινο μαντήλι που υψώνει ο σύντροφός του έχει το ίδιο χρώμα με την τουρκική σημαία, η οποία καίγεται στο πλοίο.

   Το έργο εκφράζει με επιτυχία τη φλόγα της επανάστασης και προκαλεί τη συναισθηματική εμπλοκή του θεατή. Το θέμα αποδίδεται με μια ανθρώπινη ματιά, δίνοντας έμφαση στα συναισθήματα των προσώπων, χωρίς όμως να χάνεται το επικό του μεγαλείο. Τονίζεται τόσο το ιστορικό γεγονός, όσο και η γενναιότητα των απλών ανθρώπων που μάχονται για την πατρίδα τους και εξυψώνονται σε πρότυπα προς μίμηση.

Μ. Αναστασία, Γ1

Θ. Βρυζάκης. Η έξοδος του Μεσολογγίου

   Ο πίνακας αυτός του Θεόδωρου Βρυζάκη απεικονίζει την έξοδο των πολιορκημένων Ελλήνων του Μεσολογγίου. 

   Το βασικό θέμα αναπτύσσεται μέσα σε έναν φωτισμένο κύκλο, με κέντρο τον Έλληνα αγωνιστή. Με το αριστερό του χέρι κρατάει περήφανα την ελληνική σημαία, ενώ με το δεξί υψώνει το γιαταγάνι του, καθώς αγωνίζεται με σθένος και ανδρεία. Είναι η προσωποποίηση του επαναστατημένου Έλληνα, που είναι έτοιμος να πεθάνει για την πατρίδα του, με το σύνθημα «Ελευθερία ή θάνατος» στα χείλη. Γύρω από αυτή την κεντρική φιγούρα αποδίδεται με ένταση η ορμή της εξόδου και ο αναβρασμός των επαναστατημένων Ελλήνων. Η στενή γέφυρα, πάνω στην οποία βρίσκονται, ίσως δηλώνει το αδιέξοδο του εγχειρήματος, αλλά ο επικείμενος θάνατος δε φαίνεται να πτοεί τους Ελεύθερους Πολιορκημένους.
   Οι Οθωμανοί εικονίζονται στο κάτω μέρος του πίνακα, υπερτερούν σε πλήθος και περικυκλώνουν τους Έλληνες. Ένας από αυτούς ανεβαίνει μια σκάλα στηριγμένη στα ετοιμόρροπα τείχη του Μεσολογγίου, ανεμίζοντας την τουρκική σημαία. Υπάρχουν αρκετές απώλειες και από τα δύο στρατόπεδα. 

   Στο πάνω μέρος του πίνακα απεικονίζεται μέσα σε σύννεφα ο Χριστός, ο οποίος μοιάζει να ευλογεί τους Μεσολογγίτες. Περιστοιχίζεται από αγγέλους, που κατεβαίνουν από τον ουρανό κρατώντας στα χέρια τους δάφνινα στεφάνια για να τιμήσουν τους αγωνιστές που θα σκοτωθούν στη μάχη.

   Ο ζωγράφος θέλει να μας μεταφέρει τη φορτισμένη με αγωνία, ορμή και απόγνωση ατμόσφαιρα της μάχης. Νιώθουμε συγκίνηση για την ηρωική έξοδο των πολιορκημένων και θαυμασμό για τον αγώνα που κάνουν, κι ας ξέρουν ότι είναι καταδικασμένοι. Η παρουσία του Χριστού δηλώνει πως με τη θυσία τους θα περάσουν στην ιστορία και θα κερδίσουν την αθανασία.

Θ. Ελεάννα - Κ. Άννα Ίρις, Γ2 

   Στον πίνακα του Θ. Βρυζάκη παρουσιάζεται ένα σημαντικό γεγονός των χρόνων της Ελληνικής επανάστασης, η έξοδος του Μεσολογγίου.

   Στο κέντρο του πίνακα εικονίζονται οι Έλληνες, που είναι και οι πρωταγωνιστές, να ρίχνονται στη μάχη γεμάτοι θάρρος. Οι Τούρκοι τους έχουν περικυκλώσει, και μάλιστα προσπαθούν να ανεβούν στα τείχη, χρησιμοποιώντας μια σκάλα. Ωστόσο, οι αγωνιστές μάχονται μέχρις εσχάτων πάνω σε ένα γεφυράκι, που ξεκινάει από την πύλη του τείχους και μοιάζει έτοιμο να καταρρεύσει κάτω από το βάρος τόσων ανθρώπων. Παρά το γεγονός ότι δε φαίνεται να υπάρχει τρόπος διαφυγής, δείχνουν αποφασισμένοι για όλα και καταφέρνουν να κρατήσουν την ελληνική σημαία όρθια. Στο βάθος αχνοφαίνεται το κάστρο του Μεσολογγίου.

   Κεντρική μορφή του πίνακα είναι ένας άντρας, ψηλός και επιβλητικός. Είναι αυτός που κρατάει τη σημαία και ταυτόχρονα μάχεται με το σπαθί του υψωμένο. Η στάση του απέναντι στον εχθρό είναι γεμάτη ορμή, θάρρος και γενναιότητα. Είναι ένας ήρωας, έτοιμος να θυσιαστεί για την πατρίδα του. Μια λεπτομέρεια του πίνακα πολύ συγκινητική είναι το νεαρό ζευγάρι που δίνει ίσως το τελευταίο του φιλί, καθώς κανένας από τους δυο δε γνωρίζει τι του επιφυλάσσει η μοίρα.

   Το ανθρώπινο δράμα παρακολουθεί από ψηλά ο Χριστός, που εικονίζεται καθισμένος στα σύννεφα. Ανοίγει τα χέρια του για να υποδεχτεί στην αγκαλιά του τις ψυχές των ηρώων, ενώ άγγελοι περιμένουν να τις στεφανώσουν. Μάλιστα, ένας άγγελος στα αριστερά κρατάει στο χέρι του ένα φλεγόμενο σπαθί.

   Ο πίνακας μεταδίδει στον θεατή την ένταση και τη σκληρότητα της μάχης και τον ηρωισμό των αγωνιστών, που αγαπούν πάνω από όλα την πατρίδα τους και την ελευθερία και αποφασίζουν να θυσιαστούν για τα ιδανικά αυτά. Η έξοδος του Μεσολογγίου υπήρξε ένα από τα κορυφαία γεγονότα της ελληνικής επανάστασης, ενώ οι πρωταγωνιστές της μέχρι σήμερα μένουν ζωντανοί στις καρδιές μας και αποτελούν πηγή έμπνευσης.

Α. Ρουμπίνα - Κ. Μαρία - Κ. Μαριλέτα, Γ1

 Ο πίνακας του Θ. Βρυζάκη με τίτλο «Η έξοδος του Μεσολογγίου» μας δίνει μια πολύ ζωντανή και παραστατική εικόνα της ηρωικής εξόδου των Ελεύθερων Πολιορκημένων.

   Στο κάτω μέρος του πίνακα ο καλλιτέχνης χρησιμοποιεί σκούρα χρώματα, ενώ τους αγωνιστές τους φωτίζει και τους τοποθετεί στο κέντρο. Θα έλεγε κανείς ότι πέφτει πάνω στο πεδίο της μάχης ένας προβολέας, που έχει ως σκοπό να αναδείξει τη γενναιότητα και το ψυχικό σθένος των Μεσολογγιτών. Οι πολιορκημένοι εξορμούν με τα σπαθιά στα χέρια προς τον θάνατο ή τη σωτηρία τους. Λυσσαλέος αγώνας γίνεται πάνω σε ένα ετοιμόρροπο γεφύρι. Οι Έλληνες πολεμούν περήφανα, σώμα με σώμα. Κάποιοι πολεμιστές είναι ήδη νεκροί, ενώ οι άλλοι μάχονται ακόμα χωρίς πολλές ελπίδες, αφού η τουρκική ημισέληνος τους έχει κυκλώσει. Πολλά θύματα υπάρχουν ανάμεσα στα γυναικόπαιδα, απεικονίζονται όμως και πολεμίστριες που στέκονται δίπλα στους άντρες και συμβάλλουν όπως μπορούν στη μάχη. 

   Στο επίκεντρο βρίσκεται η μορφή του ήρωα που υψώνει το λάβαρο της πατρίδας του, γεμάτος περηφάνια που του δόθηκε αυτός ο τιμητικός ρόλος. Είναι φανερή η αποφασιστικότητα με την οποία ρίχνεται στον αγώνα, όπως και το πάθος του για ελευθερία. Αξίζει να παρατηρήσουμε ότι το σπαθί του αγωνιστή που είναι στην πρώτη γραμμή της μάχης μοιάζει σχεδόν να ενώνεται με αυτό του Τούρκου απέναντί του, υποδηλώνοντας ίσως ότι τους δύο εχθρούς τους περιμένει κοινή μοίρα, ο θάνατος. 

   Πάνω από όλους και όλα δεσπόζει μέσα σε φως και λάμψη ο Παντοκράτορας, ο οποίος ανοίγει τον δρόμο του παραδείσου για τους νεκρούς Μεσολογγίτες. Οι άγγελοι, που ευλογούν και στεφανώνουν τον αγώνα, δηλώνουν την αποθέωση της μεγάλης θυσίας. Έτσι, οι ηρωικοί πολεμιστές περνούν από τον κόσμο των θνητών στον κόσμο των αθανάτων.

«Τι είδους άνθρωποι ήταν εκείνοι οι ήρωες; 

Τι είδους ήρωες ήταν εκείνοι οι άνθρωποι;...» 

(Νικόλαος Κασομούλης, ἀνιστορώντας τα γεγονότα 15 χρόνια μετά την Έξοδο)

Ν. Σόφη, Γ1